محتسب برای خدا نه پادشاه
محتسب برای خدا نه پادشاه
روزی شیخی بر کنار دجله رفت به جهت طهارتِ نماز. زورقی بر کنار دجله دید. در آن زورق سی خُم (خمره) سر به مُهر کرده و بر هر یک نوشته که: لطف. شیخ از آن عجب داشت، چه در مبایعات (خرید و فروش ها) و تجارات، هیچ چیز نمی دانست که آن را لطف خوانند. از ملاّح سؤال کرد که در این خُم ها چیست؟ ملاح گفت: تو درویشی، خود را دان چه کار داری؟ شیخ را تَعَطُّش (تشنگی) به معرفتِ آن زیاد گشت. ملاح را گفت: می خواهم که مرا بگویی که در این خم ها چیست؟ ملاح گفت: تو درویشی فضولی! در این خُم ها، شراب است که به جهت حاکم آورده اند و او می خواهد که مجلسِ خود را بدان بیاراید.
چوبی گران در زورق افتاده بود. شیخ ملاح را گفت: آن چوب، به دستِ من ده. ملاّح در خشم شد. شاگردِ خود را گفت: آن چوب را، به دست او ده تا ببینم چه خواهد کرد. شاگرد ملاح برخاست و آن چوب به دست شیخ داد. شیخ، آن چوب به دست گرفت و آن خُم ها را یک یک می شکست و مَلاح فریاد می کرد تا این که شحنه با کسانِ خود برسید. و شیخ را بگرفت و پیش حاکم برد.
چون شیخ را بیاوردند، حاکم بانگ بر شیخ زد و گفت:
تو کیستی که این چنین گستاخی می کنی؟ شیخ فرمود که: من محتسبَم. گفت: به امرِ که احتساب می کنی؟ گفت: به امر خدا و رسول صلی الله علیه و آله. گفت: تو را که محتسب گردانید؟ شیخ گفت که: آن که تو را پادشاهی داد مرا محتسبی داد. حاکم ساعتی سر در پیش کرد. پس سر برآورد و گفت: تو را چه چیز بر این داشت که این خُم ها شکستی؟
شیخ گفت: شفقت در حق تو کردم که مُنکری که در آن تقصیر داشتی، آن را از تو منع کردم و تو را از گرفتاری آن در قیامت خلاصی دادم. حاکم گفت: تو را اجازت دادم بعد از این، هر منکری که بینی تغییر کن و هیچ کس تو را از آن منع نکند. شیخ فرمود که: ما این معنی به امر حق می کردیم، چون فرمانِ تو شد، بعد از این، یکی از عمّال تو خواهم بود که به فرمان تو، خلق را می رنجانند، این نتوانم کرد
